جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دانشکده علوم وفنون قرآن تهرانپایان نام? کارشناسی ارشدرشت? علوم قرآنیموضوع: اعجاز تربیتیِ قرآن کریماستاد راهنما: دکتر علی محمدی آشنانیاستاد مشاور: حمید حسنزادهدانشجو: خالد عطاییدی 1390دانشکده علوم وفنون قرآن تهرانپروژه تحقیقاتی کارشناسی ارشدرشت? علوم قرآنیموضوع: اعجاز تربیتیِ قرآن کریماستاد راهنما:دکتر علی محمدی آشنانیاستاد مشاور: حمید حسنزادهدانشجو: خالد عطاییدی 1390کلیه حقوق مادی و معنوی این پایان نامه متعلق به دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکده علوم و فنون قرآن تهران می باشد.چاپ پایان نامه و استخراج مقاله از پایان نامه باید به نام دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکده علوم و فنون قرآن تهران با تأیید استاد راهنما و با مجوز معاونت پژوهشی دانشگاه باشد.تقدیم به همه مربیان و متربیان قرآن کریم.تقدیروتشکر شکر وسپاس الله ذوالجلال را که از فضل و احسان بیکرانش توفیقی عنایت فرمود که با قرآن مأنوس شدم و توفیق شاگردی در محضر این کتاب سراسر نور را پیدا نمودم و کاری کوچک اما پر افتخار انجام پذیرد. تقدیر وتشکر از اساتید ارجمند دانشکدهی علوم قرآنی تهران بویژه استاد راهنما دکتر علی محمدی آشنانی و استاد مشاور دکتر حمید حسنزاده که با صبر و شکیبائی شایسته در هدایت این پژوهش راهنمای بنده بودند از آنان تقدیر و تشکر نموده و از خداوند متعال برای ایشان اجر جزیل را مسألت دارم. تقدیر و تشکر از خانواده ارجمندم که پشتیبان معنوی بنده در تمام دوران تحصیل بوده اند.چکیدهدر این پژوهش حوزهها و دامنههای تربیتِ قرآنی و برنامههای آن را میتوان در حوزههای عقاید، اصلاح وتعدیل رفتار، و حوز? تبیین معارف پیجوئی نمود. برابر دادهها، شاخصههای تربیت قرآنی عبارتند از:صبغ? الهی، جامع و کامل، گستره و شمول برای هم? زمانها و مکانها، توجه به لایههای گوناگون مراتب کمال و برخورداری از اصل اعتدال. موضوع تربیت در قرآن، انسان است که با ایجاد رابط? حسنه با آفریدگار، انسان، طبیعت و آخرت منصّ? بروز خواهد داشت؛ آنگاه میو? نظام تربیت قرآنی یعنی «انسان صالح» به بار خواهد نشست.نتیجه مقایس? تطبیقی مکتب تربیتیِ قرآن با برخی از مکاتب تربیتیِ بشری، در حوز? عوامل موثر بر تربیتِ انسان آن است که در مکتب تربیتیِ قرآن، تربیت به معنای به فعلیت رساندن استعداد های بالقوه متربی میباشد؛رسالت تعلیم و تربیت، شامل اهداف تربیت، که هدف غایی آن عبودیت و اهداف واسطه ای و در شأن جسمانی، صحت، قوت و نظافت، و در شأن فکری، تفکر و تعقل و در شأن اخلاقی، تزکیه و تهذیب و در شأن اقتصادی، اقام? قسط و در شأن اجتماعی، تعاون و در شأن سیاسی، استقلال و عزت جامعهی اسلامی معرفی شده است.در مقام استاد محوری یا شاگرد محوری، توجه به جایگاه معلم و شاگرد؛ به این صورت که شاگرد، محور و معلم زمینه ساز رشد و تکامل متربی است. در مورد مواد و محتوای درسی، موضوعات و عناوین معارف اسلامی، علوم طبیعی، ریاضیات، علوم انسانی، بهداشت و تربیت بدنی، آموزش فنی و حرفه ای، هنر و زیبایی شناسی است و در مورد روشهای تدریس، دیدگاه تربیتی قرآن شامل تبادل نظر، پرسش و پاسخ، سخنرانی، بحث گروهی و..... میباشد. نتیج? بررسی این موارد آن است که خاستگاه تربیت قرآنی، از عقید? توحید سرچشمه میگیرد و برای رسیدن به دو هدف پینهادی تلاش میکند، یکی بقای نوع انسان؛ و دیگری تعالیِ انسان به پایهای که در خور جایگاه او در هستی است. کلید واژهها: اعجاز، تربیت، قرآن، مکاتب تربیتیعنوان الأطروحه : الإعجاز التربوی فی القرآن الکریم ملخص الأطروحه تبحث هذه الأطروحه مجالات التربیه القرآنیه حیث یمکن متابعه برامجها المتعددهفی حقل العقائد والإصلاح وإعاده النظر فی السلوک وتبیین المعارف ، ومن أهم موشرات التربیه القرآنیه هی : الصبغه الإلهیه الجامعه والکامله وشمولیتها فی کافه الأزمنه والأمکنه والإهتمام بمراحل الکمال الإنسانی علی أساس مبدأ الإعتدال .أن موضوع التربیه فی القرآن هو الإنسان الذی یستطیع إقامه علاقات حسنه مع الخالق والبشر والحیاه والآخره ، ومن هذا المنطلق تزدهر ثمره نظام التربیه القرآنیه أی الإنسان الصالح وتظهر علی ساحه الحیاه .وتقارن هذه الإطروحه المدارس التربویه فی مختلف الثقافات والمجتمعات الإنسانیه مع المدرسه القرآنیه وتستنتج بأن التربیه القرآنیه تعد المدرسه التربویه الوحیده التی تستطیع أن تبرز الکفاءات البشریه الکامنه علی ساحه الحیاه ، کما أن المرشد التربوی یلعب دوراً ملحوظاً فی إکتشاف هذه الکفاءات وإزدهارها . وتوکد هذه الإطروحه بأن الهدف الغائی من التربیه هو إظهار العبودیه الخالصه لله سبحانه وتعالی وتحقیق الأهداف الواسطیه التالیه : فی الشوون الجسمانیه : الصحه والقوه والنظافهفی الشوون الفکریه : التفکر والتعقلفی الشوون الإخلاقیه : التزکیه والتهذیبفی الشوون الإقتصادیه : إقامه العدل والقسطفی الشوون السیاسیه : تحقیق الإستقلال والعزه للمجتمع الإسلامیوتوضح هذه الإطروحه بأن المعلم أو المرشد التربوی یعد محوراً رئیسیاً فی مجال تربیه الأجیال الصاعده کما تعلب الکتب والمطبوعات والمناهج الدراسیه أیضاً کالدراسات الإسلامیه والعلوم الطبیعیه والریاضیات والعلوم الإنسانیه والتربیه الصحیه والبدنیه والحرف والأعمال المهنیه والفن والرسم وغیرها من الفنون والعلوم دوراً بارزاً فی رفع مستوی التربیه السلیمه وترسیخها فی أوساط الشباب والناشئین . وتستنتج الإطروحه فی نهایه المطاف بأن التربیه القرآنیه تنبع من التوحید والعقائد الإلهیه وترمی الی تحقیق الهدفین التالیین : بقاء نوع الإنسان ورفع مرتبه الإنسان ووضعه فی مقام رفیع وشامخ الذی یلیقه .مفردات الإطروحه : الإعجاز ، التربیه ، القرآن ، المدارس التربویهAbstractThe present research follows up the domains and extensions of education by the Holy Quran and the plans thereof within the domains of ideologies, behavior correction and adjustment and elaboration of the teachings. The indications of the Holy Quran’s education according to the data include: Divine tone, comprehensiveness and completion, widespread and covering all times and places, attention to various layers of the stages of perfection and enjoying the principle of moderation.The object of education in the Holy Quran is human being who establishes a good relation with the Creator, other human beings, nature and the other world, bearing the fruit of the system of education of the Holy Quran, namely “the pious man”. A comparison of the school of education of the Holy Quran with the man-made school of education in terms of the elements influencing the human education reveals that education in the Holy Quran’s school of education means turning the potential talents of the learner into practice; and the mission of education has been introduced to include the objective of education whose final goal is to worship the only God and the intermediate goals that are: 1. Health, strength and cleanness within the physical category; 2. Thinking and contemplation within the intellectual category; 3. Virtue and piety within the ethical category; 4. Establishment of justice within the economic category; 5. Cooperation within the social category; and 6. Independence and dignity of the Islamic society within the political category. As for the master-centeredness or pupil-centeredness, attention has been paid to the status of teacher and pupil whereby the pupil is the axis and the teacher prepares the ground for the growth and development of the learner. Regarding the curricular materials and contents, the titles and subjects are Islamic teachings, natural sciences, mathematics, humanities, hygiene and physical education, technical and vocational training, art and aesthetics. The educational view of the Holy Quran concerning teaching methods includes exchange of views, question and answer, speech, group discussion,… The result of surveying these items shows that the Holy Quran’s education originates from the idea of monotheism, and endeavors to achieve two fundamental objectives; one is the survival of the human species and the other is elevation of human being to a degree that suits his (her) standing in the creation. Key words: Miracle, education, Holy Quran, schools of educationفهرست مطالبعنوان

مکتب اصالت وجود جزو مکاتب فلسفی است که تاثیر زیادی بر ادبیات گذاشت و بیش از هر مکتب دیگری اندیشه‌هایش به صورت شعر و داستان در آمد. اگزیستانسیالیسم مکتبی آلمانی است که بعد از جنگ جهانی اول در آلمان گسترش یافت و «کی یر که گارد»از اولین سردمداران آن است. وجه تسمیه این مکتب، این است که بنابر نظر فلاسفه اگزیستانس، وجود و هستی هر چیز، بالاتر و متعالی‌تر از ماهیت و چیستی آن چیز می باشد. همه ما حقیقتا با وجود اشیا سر و کار داریم و اگر درست توجه کنیم، خود را غوطه‌ور در وجود جهان و موجودات آن می‌یابیم. بنابراین اصالت با وجود می‌باشد. پس فلاسفه وجود‌گرا به تقدم وجود بر ماهیت در مورد انسان قائل، و هر دو گروه وجود‌گرایان -الهی و الحادی- به نوعی وانهادگی انسانمعتقدند.مبانی و پایه های اصلی این مکتب همان مضامین تکراری هستند که در آثار نویسندگان ادبی پیرو این مکتب یافت می‌شوند. مضامین تکراری فلسفه وجودی را می توان شامل آزادی، تصمیم و مسئولیت دانست. یک دسته دیگر از مضامین تکراری در فلسفه وجودی شامل مباحثی مانند تناهی، تقصیر،غربت، یأس و مرگ است. ظاهرا مقصود از تناهی آن است که انسان به لحاظ وجودی همواره دارای نقصاناست. واقع بودن در محدوده‌ای از حدود مذکور، او را از امکان بودن یا کامل‌تربودن،درآینده محروم می‌کند. مقصود فیلسوفان وجودی از تناهی، محدودیتی است که برای هستی انسان ـ به نحواجتناب ناپذیری ـ وجود دارد. منظور از تناهی این است که هیچ کس بودنرا انتخاب نکرده است و کسی به اختیار خودش به دنیا نیامده است. ما خودمان رادرمیانه عالمی از اشیا به منزله موجودات آزاد، کشف می کنیم. هرشخصی درمحدوده خاصی از ویژگی‌های فردی همچون هوش، رنگ، پوست، نژاد، زمان،تاریخ و جامعه تناهی می یابد و بالاخره تناهی چهره نهایی خود را در مرگ نشانمی‌دهد.مفهوم «تقصیر» نیز نزد فلاسفه وجودی اهمیت دارد. این مفهوم بیانگر گسستیا انقطاعی ریشه‌ای است… شکافی میان وجود و ماهیت یا میان واقع بودگی وامکان. نجیب محفوظ برنده نوبل ادبی 1990م، یکی از سرشناس‌ترین نویسندگان معاصر عرب است که در برخی آثار فلسفی‌اش می توان ردپای این فلسفه را یافت. ما از بین آثار مختلف او رمان «أولاد حارتنا» را برای تحقیق و بررسی انتخاب کرده‌ایم تا مبانی و نشانه‌های فلسفه اگزیستانسیالیسم را از آن استخراج کرده و به بررسی آن از دید ادبیات اسلامی بپردازیم.این رساله شامل چهار فصل است که فصل اول شامل کلیات (تعریف مسئله، اهداف تحقیق، سوالات تحقیق، فرضیه‌ها، مواد و روش انجام تحقیق، مشکلات تحقیق و کمبود منابع، ضرورت انجام تحقیق و تعاریف و مفاهیم) می‌باشد.در فصل دوم به بررسی مبانی و اصول فلسفه اگزیستانسیالیسم می‌پردازیم و پس از آن ظهور این مکتب فلسفی را در ادبیات بررسی کرده و پس از آن تقسیم‌بندی پیروان این مکتب به دو شاخه الهی و الحادی صورت می‌گیرد.فصل سوم به دو بخش تقسیم می‌شود: بخش اول «خلاصه‌ای از شناخت‌نامه مولف» نام دارد که در آن به ارائه زندگی‌نامه نویسنده و جنبه‌های مختلف زندگی او از جمله سیاسی، فلسفی، ادبی، مراحل مختلف ادبی او و معرفی آثارش پرداخته می‌شود. و در بخش دوم به معرفی و بررسی اثر مورد بحث، أولاد حارتنا پرداخته شده و سپس نظریات مختلف نقاد را پیرامون این رمان اعم از موافق و مخالف بررسی کردیم و در پایان از این آراء نتیجه‌گیری به عمل آمده است. فصل چهارم «خلاصه رمان و نقد اگزیستانسیالیستی آن، به همراه ارائه نظریه ادبیات اسلامی» نام دارد. در این فصل پس از ارائه خلاصه داستان، شواهد مثال ظهور و بروز اندیشه‌های اگزیستانسیالیستی نویسنده از آن استخراج گردیده و بیان می‌گردد و نقد‌هایی که از جانب نظریه ادبیات اسلامی بر آن وارد است، مطرح می-شود. سپس مسئله جایگزینی علم به جای دین که به نحو بارزی در این رمان مشهود است، بررسی می‌شود.و در پایان، نتایج و پیشنهادات، خلاصه رساله به زبان عربی، فهرست منابع و چکیده انگلیسی رساله ارائه می‌گردد.1-2-1-تعریف مسئلهاگزیستانسیالیسم کلمه تازه‌ای است که در نیمه اول قرن بیستم ساخته شده است. این لفظ از کلمه اگزیستانس به معنای وجود و existential در زبان فرانسوی و existential انگلیسی به معنای وجودی گرفته شده است و به معنای اصالت وجود یا تقدم وجود است. تقدم وجود بر ذات موجودات که اصطلاح فنی آن ماهیت (چیستی) است که پاسخگوی سوال «ما هو» است. اگزیستانسیالیسم مهم‌ترین مکتب فلسفی - ادبی در ادبیات قرن بیستم اروپا به شمار می آید. این مکتب چنان‌که از نامش پیداست، متوجه وجود انسانی است. کی‌یر کگور (1855-1813م) فیلسوف و نویسنده دانمارکی بنیان‌گذار این مکتب فلسفی محسوب می‌شود. دو فیلسوف آلمانی، مارتین هایدگر (1889م)و کارل یاسپرس (1883م) به بررسی و تفحص در افکار و آرای کگور پرداختند و این مکتب به محافل ادبی راه یافت و سپس توسط فیلسوفان فرانسه به پیشوایی گابریل مارسی (1889م) پرچم‌دار اگزیستانسیالیسم مسیحی و سارتر (1980-1905م) رواج یافت و به منتهای قدرت و شهرت رسید و در ادبیات معاصر اروپا تاثیر عمیقی به جای گذاشت. مکتب وجود‌گرایی به هر نوع تبیین عقلی زندگی می‌تازد ومعتقد است که هیچ جبر موروثی در حقیقت انسانی نیست. سارتر می‌گوید: ما آزادیم که انتخاب کنیم و سرنوشت خود را واقعیت و عینیت بخشیم. حال که خدا مرده است، پس لااقل انسانی وجود دارد که وجود او پیش از ماهیت اوست... وی معتقد است که عقل و استدلال طریقه نامطلوب و ناقصی برای زندگی و نیل به معرفت است. بدین ترتیب اگزیستانسیالیسم علیه سنن فلسفی قرن هجدهم که به عقل، مفهومی الهی می دهند به مبارزه برخاسته است. اگزیستانسیالیست ها به دو دسته تقسیم می‌شوند: دسته اول: اگزیستانسیالیست‌های مسیحی یا الهی دسته دوم: اگزیستانسیالیست‌های غیر مذهبی.وجه مشترک این دو گروه تنها این است که همه معتقدند وجود مقدم بر ماهیت است، یا به عبارت دیگر، فلسفه را باید از درونگرایی آغاز کرد. با این تفاوت که در اگزیستانسیالیسم مسیحی یافتن من راستین برابر با این معناست که خداوند در فرد به عنوان یک واقعیت ازلی در تجربه درونی فرد ظاهر می‌گردد.اما در اگزیستانسیالیسم الحادی و به خصوص در اندیشه‌های سارتر، مسئله‌ تقدم وجود بر ماهیت مبنای الحاد است، چراکه به نظر او اگر ماهیت انسان مشخص باشد و ما برای انسان فطرت و طبیعت عمومی قائل شویم، در این صورت مفهوم بشر در اندیشه خالق شبیه به مفهوم کارد در ذهن صنعتگر است، به عبارت دیگر منظور او این است که خداوند بشر را بر طبق اسلوب و مفهومی که از او در اندیشه دارد خلق می کند؛درست همچنانکه صنعتگر کارد را بر طبق شکل و اسلوب معینی می سازد. وجود قطعات درخشان ادبی در بطن آثار سنگین فلسفی نشان از در هم تنیدگی فلسفه وجودی و ادبیات دارد. باید مراقب بود که هر ادبیاتی را که اتفاقا نشان دهنده نفوذ به عمق مسائل وجود انسان است «وجودی» نشمریم، و گرنه این خطر وجود خواهد داشت که این لفظ معنای خود را از دست بدهد. اگر می‌خواهیم مبادرت به سخن گفتن در باب تاثیرات فلسفه وجودی در ادبیات کنیم، پس می‌بایست به چیزی مشخص‌تر از همین شباهت‌های مبهم و احتمالا اتفاقی میان فهم انسان بطوریکه در آثار نویسندگان ادبی یافت می شود و فهم انسان بطوریکه در آثار فیلسوفان وجودی یافت می‌شود اشاره کنیم. ما باید خود را محدود به آن دسته از آثار ادبی کنیم که در آن جا اهمیت اساسی به «مضامین تکراری» فلسفه وجودی داده شده است. از نظر جان مک کواری این مضامین تکراری عبارت است از: آزادی، تصمیم، مسئولیت، تناهی، غربت و مرگ. از میان انواع مختلف ادبی می‌بینیم که فلاسفه اگزیستانسیالیست بیشتر به رمان روی آورده‌اند. با توجه به عقیده اگزیستانسیالیست‌ها مبنی بر اینکه انسان ماهیتی از پیش تعیین شده ندارد و موجودی است نامتعین و سیال، بدون تعریف معین و از پیش تعیین شده در نتیجه با شخصیت‌پردازی دررمان سازگاری دارد. فلسفه اگزیستانسیالیسم در غرب شکل گرفت و به کشورهای دیگر از جمله مصر راه یافت و افکار و ایده‌های نخبگان و روشنفکران جامعه را تحت تاثیر قرار داد. راه‌یابی چنین اندیشه های الحادی در کشورهای اسلامی آنهم در ادبیات که بسیار زمینه حساسی است، مشکلاتی برای نسل جوان ایجاد کرده است. لذا مسئله اصلی تحقیق، یافتن مبانی فلسفه اگزیستانسیالیسم در آثار نجیب محفوظ – با تکیه بر رمان «أولاد حارتنا»- و بررسی آن از نگرش ادبیات اسلامی است.نجیب محفوظ، یکی از نخستین و سرشناس‌ترین نویسندگان ادبیات مدرن عرب تلقی می‌شود. او که در بین هفت فرزند خانواده از همه کوچکتر بود، در 11 دسامبر1911م، در ناحیه الجمالیه قاهره مصر، به دنیا آمد و تا شش سالگی یا 12 سالگی در آنجا زیست. نویسندگی را از 17 سالگی آغاز کرد. نخستین رمان او با عنوان بازی‌های سرنوشت، در سال 1939م چاپ شد.محفوظ، که در خانواده‌ای از طبقه متوسط در یکی از قدیمی‌ترین محله‌های قاهره زاده شده بود، رسالت داشت تا برای بیش از نیم قرن، شور وحرارتی به امیدها و ناکامی‌های ملتش بدهد. مخاطبان اغلب با آثار محفوظ همذات‌پنداری می‌کنند. از اکثر آثار او در سینما، تئاتر و سریال‌های تلویزیونی اقتباس شده است و در مصر و دیگر کشورهای جهان عرب، نام شخصیت‌های داستانش بر سر زبان‌هاست. از سوی دیگر، به رغم آنکه ادبیات محفوظ غرق در واقعیتمسائلبومی است، باعث برانگیختگی حسی جمعی و ماندگار درطبیعت بشری می‌شود که استقبال نسبتا خوبی که در فرهنگ‌های دیگر از آن شده است، خود نشانگر این مسئله است. از سال 1966م، که ترجمه کوچه مدق به عنوان نخستین ترجمه از رمان‌های محفوظ به انگلیسی در آمد، دیگر آثارش در انگلیس و دیگر کشورها وسیعا خوانده شده‌اند. مطالعه رمان‌های محفوظ نشان می‌دهد که آثارش چهار مرحله مشخص را پشت سر گذاشته‌اند. نخستین مرحله (1944- 1939) شامل سه رمان می‌شود که بر مبنای تاریخ مصر باستان نوشته شده‌اند. این رمان‌ها بینش مفیدی برای رشد نجیب محفوظ جوان و مستعد فراهم کرد.در اولین مرحله محفوظ قصد داشت سلسله رمان‌هایی بنویسد که تاریخ مصر دوران فراعنه را از ابتدا تا انتها در برگیرد؛ وی حتی تحقیقات لازم را برای این کار عظیم انجام داد. اما در واقع و ای بسا به خاطر پیشرفت رمان عربی باید گفت خوشبختانه، او به خواست خود از مسیر مورد نظرش منحرف شد و عرصه رمان بعدی او، قاهره جدید (1945)، واقعیت‌های خام آن زمان بود. این خود نشانگر آغاز مرحله دوم نویسندگی محفوظ است که با انتشار شاهکارش، سه گانه قاهره، در سال‌های 1957- 1956 به اوج خود رسید. محفوظ در این دوره از نویسندگی خود، نابهنجاری‌های اجتماعی - سیاسی جامعه خود را با قدرت نقادانه بالا و نیز با بهره-گیری از بهترین تکنیک‌های رئالیسم و ناتورالیسم، بررسی می کند. آن چه از تمام این رمان ها به دست می-آید، تصویر تیره و دلگیر تمام برشی است از جامعه شهری مصر، در طی بیست و اندی سال میان دو جنگ جهانی. با این سه گانه، که اوج دوره رئالیستی- ناتورالیستی نویسندگی محفوظ در این دوره است، مصری‌ها برای همیشه مدیون رمان‌نویس بزرگ خود خواهند ماند چرا که اگر این داستان نامه عظیم، که درآن نویسنده وصف عینی حیات سیاسی، اجتماعی، مذهبی و روشنفکری مصر میان دو جنگ[جهانی] را به دست می‌دهد نوشته نمی‌شد، آن دوره آشفتگی و اغتشاش در زندگی ملتشان، ثبت نشده می‌گذشت. محفوظ، پس از نگارش این سه گانه، که بلافاصله مورد استقبال وسیعی قرارگرفت و موجب جلب توجهی مجدد به آثار قبلی-اش شد، چندین سال، به دلیل نامشخصی، سکوت اختیار کرد؛ پس از آن وقتی محفوظ رمان بعدی خود را به صورت دنباله‌دار در روزنامه الأهرام قاهره در 1959 نوشت، خوانندگان آثارش را غافلگیر کرد. رمان مردم محله ما (که به انگلیسی نیز ترجمه شده است) همچون رمان کودکان جبلاوی، تمثیل منحصر به فردی از تاریخ بشر، از ابتدا تاکنون است. رمان دزد و سگ ها، که در سال 1982 چاپ شد، او را به سوی مرحله سوم رمان نویسی‌اش رهنمون کرد. محفوظ، که دیگر از زاویه رئالیستی - ناتورالیستی به دنیا نمی‌نگریست، این بار نوشتن رمان های کوتاه قوی را با موضوع‌های اجتماعی و اگزیستانسیالیستی آغاز کرد. او به جای ارائه تصویری پر زرق و برق از جامعه، به کنش و واکنش ذهن فرد با محیط اجتماعی پرداخت. از سوی دیگر، در حالی که موقعیت‌های داستان‌ها مبتنی بر واقعیت‌اند، اغلب با پیش نهادن معنایی متعالی، بدان اهمیتی جهان شمول داده می‌شود. در حالی که رمان های رئالیستی محفوظ دادخواستی بودند علیه شرایط اجتماعی مصر قبل از 1952، رمان‌های دهه 60 او بیشتر نقدی آشکار از همان دوره بود. در سال‌های پس از 1967، او از داستان‌های کوتاه سوررئالیستی و نیز نمایشنامه های کوتاه خشک، فشرده و غیر قابل اجرا به رمان‌های آشکارا سیاسی و اجتماعی روی آورد. محفوظ خود از این چرخش در آثارش، آگاه بود. در اواسط دهه 70، باز محفوظ را درحال جست وجوی سبکی جدید می‌یابیم. به نظر می رسد که وقایع ملی دلخراش، او را از راهی که از اوایل دهه 60 در پیش گرفته بود دور ساخت و دیگر نتوانست بدان باز‌گردد. در ادامه مطلب جدولی از مراحل مختلف داستان‌نویسی محفوظ ارائه می‌گردد:

چکیدهمباحث نفس و توانایی های آشکار و پنهان او، از علایق دیرینه اغلب اندیشه وران بشر است. فیلسوفان و عارفان از دیرباز، و فراروانشناسان در قرن اخیر، به بررسی این موضوع همت گماشته اند. فلاسفه معتقدند توانایی ها و استعدادهایی به صورت بالقوه و نهفته در نفس تمام انسانها وجود دارد که در صورت پرورش و فعال نمودن آنها می تواند موجب بروز افعال خارق العاده گردد که بعضی از این خوارق ناشی ازقدرتی است که بوسیله انصراف نفس از هوا و هوسهای نفسانی صورت گرفته است و تحقق آن از جانب خداوند است، مانند معجزات و کرامات انبیاء و اولیاء خداوند و بعضی از آنها مربوط به نفس فردی می باشد که از طریق انجام ریاضت های سخت، و تقویت نفس و قوای آن به دست می آید، مانند توانایی نفس در ترک غذا به مدت طولانی، انجام کارهای سخت و دشوار، تصرف در ماده و اطلاع از غیب در حال خواب و بیداری. بحث نفس و روح و توانایی های آن در حدود یک قرن است که در فراروانشناسی اهمیت چندانی یافته و پیشرفت شگرفی داشته است. حقایق بسیاری درباره مکانیسم و عملکرد روح، روان و بدن و خوارق عادات در بعضی از اشخاص روشن گشته است و متوجه شده اندکه در اثر تقویت نفس و تمرین های خاصی می توان به بعضی حقایق از راه غیر طبیعی و غیر از حواس پنجگانه دست یافت که از آن موارد می توان به هیپنوتیزم، تله پاتی، سایکوکتیس، یوگا و مدیتیشن نام برد. تبیین و تفسیر این خوارق موجب شناخت ویژگی های نفس و تمایز توانمندیهای مثبت و منفی نفس از یکدیگر شده و همچنین بعضی توانمندی ها آثار مثبتی در معالجه روحی و امراض روانی دارند. از آنجایی که بحث نفس و روح و توانایی های آن در فلسفه و فراروانشناسی مورد بحث قرار گرفته است، می تواند مورد مطالعه تطبیقی قرار بگیرد. اصول مشترکی از قبیل رابطه نفس و بدن، اصل تلقین، تمرکز و انصراف نفس از حواس ظاهری در این دو رشته از علم وجود دارد که با استفاده از این اصول می توان به تبیین فلسفی پدیده های فراروانشناسی پرداخت.

تحقیق حاضر تحت عنوان "فلسفه آفرینش در نهج البلاغه" دارای چهار فصل می باشد. در فصل اول قبل از همه چیز مساله تحقیق را بیان نمودیم که آیا از دیدگاه امیرالمومنین (ع) در امر آفرینش هدف و حکمتی وجود دارد یا این که هیچ هدفی در امر آفرینش وجود ندارد و خلقت بیهوده و عبث خلق شده است؟ در فصل دوم فلسفه آفرینش جهان را مطرح نمودیم و با استفاده از فرمایشات امیرالمومنین (ع) حکمت خداوند را در امر آفرینش ثابت نمود و این نکته را بیان کردیم که طبق فرمایشات آن حضرت ماسوای انسان برای انسان و در خدمت او آفریده شده‌اند. در فصل سوم فلسفه آفرینش انسان مورد تحقیق قرار گرفته است. فصل چهارم اختقاص به بحث انسان کامل دارد که وجود انسان کامل در نشئه دنیا ضروری است و او هدف خلقت و غیات حرکت وجودیه و ایجادیه می باشد.

جی. ال. مکی، فیلسوف ملحد انگلیسی مدعی است که باورهای دینی فاقد تکیه‌گاه عقلانی‌اند. وی برای اثبات مدعای خویش بین سه قضیه‌ای که مورد قبول خداشناسان است ، ناسازگاری برقرار می‌کند. این سه قضیه از این قرار است : "خداوند قادر مطلق است" ، "خداوند خیر محض است" ، "و شر وجود دارد"؛ گرچه در بین قضایای مذکور، تناقض صریحی به چشم نمی‌خورد اما اگر چند قضیه دیگر را به آنها ضمیمه کنیم، تناقض آشکار می‌گردد. برای حل مشکل شر، الهیون در طول تاریخ نظریه‌ها و دفاعیه‌های مختلف را ارائه کرده‌اند. مکی برخی از مهمترین این راه‌حلها را مورد ارزیابی قرار داده و آنها را رد می‌کند. این راه‌حلها عبارتند از: -1 شر قرین با خیر است . -2 شر واسطه ضرور برای خیرات است . -3 جهان با وجود شر، بهتر از جهان عاری از شر است . -4 شر مولود اختیار انسان است . به نظر وی تنها راه‌حل سوم و چهارم در تبیین مسئله شر موفق‌اند. زیرا در راه‌حل سوم، مشکل "شرور مستهلک" ; و در راه‌حل چهارم مشکل "شر غیر مستهلک است" ; مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند. اما جان مکی، مشکلات متعددی را مطرح می‌کند تا این دو راه‌حل را نیز به بن‌بست بکشاند. او در پیشنهاد خود مبنی بر اینکه "چه اشکالی داشت که خداوند انسانها را به گونه‌ایمی‌آفرید که همواره به نحو مختارانه خیر را انتخاب می‌کردند؟"، امکان وقوع جهانی را مطرح می‌کند که خداوند قادر مطلق باشد و شر نیز وجود نداشته باشد و ... فلسفه اسلامی به خصوص صاحبان سه مکتب مهم فلسفی اسلامی، پاسخهایی را در رابطه با کیفیت ورود شر در قضاءالهی مطرح کرده‌اند. از نظر آنان شر یا عدمی است و یا منشا عدم است . شرور عدمی مبدا نمی‌خواهند و منتسب به خداوند نیستند، اما شرور وجودی، از حیث وجودی بودنشان خیر محسوب می‌شودند و از این حیث که منشا عدم هستند، شر به حساب می‌آیند. ایشان راه‌حلهای دیگری از جمله: نسبی بودن شر، تلازم (ملازمت) خیرات با شرور، واسطه بودن شر برای رسیدن به خیرات برتر و ... مطرح کرده‌اند. ما در این نوشتار برآنیم که پس از طرح جامعی از نظریات جان مکی و فلاسفه اسلامی، شبهه مکی را توسط ادله فلسفه اسلامی نقد و بررسی کنیم.

چکیدهفلسفه به تفسیر خدا، انسان و جهان می پردازد و اراده الهی با هر سه مسألچکیدهفلسفه به تفسیر خدا، انسان و جهان می پردازد و اراده الهی با هر سه مسأله ارتباط وثیق و تنگاتنگ دارد. از آن جا که « اراده » صفتی از صفات خداوند متعال است، تحلیل و بررسی آن، به شناخت دقیق تری از خداوند متعال، صفات او و چگونگی فاعلیتش می انجامد. از آن جهت که اراده الهی منشأ پیدایش عالم خلقت و ماندگاری آن است، شناخت آن، به تفسیر خلقت، چگونگی پیدایش و نظم و نظام حاکم برآن کمک می کند. از آن جهت که اراده الهی، وجود انسان و افعال اختیاری او را پوشش می دهد؛ شناخت آن،به شناخت انسان، قدرت او و چگونگی صدور افعال اختیاریش کمکمی کند.در این نوشته آراء و نظرات ملاصدرا- که بی تردید مهم ترین فیلسوف چهارقرن اخیر جهان اسلام است- در مقایسه با آراء و نظرات توماس اکوئیناس- که از متفکران برجسته دوران میانی مسیحیت است- در زمینه اراده الهی، مطالعه و بررسی می شود. در تحلیل و بررسی کلیّات صفات خداوند، به دست می آید که گرچه صدرا و توماس، هر دو وحدت و بساطت ذات باری تعالی را پذیرفته اند؛ امّا صدرا تحلیل دقیق تری از چگونگی عینیّت صفات با ذات خداوند، ارائه می دهد. در تحلیل « مفهوم اراده الهی» به دست می آید که هر دو متفکر اراده خداوند را به« محبّت و ابتهاج » تفسیر کرده اند و هر دو هم به اراده در مقام ذات و هم به اراده در مقام فعل اذعان دارند. امّا در پاسخ به سوالات و اشکال هایی که بر اراده الهی مطرح است، تفاوت آشکاری بین نظر صدرا و توماس به چشم می خورد. در نهایت هر دو متفکر شمول و فراگیری اراده الهی را پذیرفته اند و کم و بیش تفسیر مشابهی، هم از فراگیری اراده الهی نسبت به افعال اختیاری انسان و هم فراگیری اراده الهی نسبت به شرور و بدی ها ارائه داده اند.کلمات کلیدی : ملاصدرا. توماس اکوئیناس. صفات خداوند. اراده الهی

قرآن کریم کتاب آسمانی مسلمانان و چراغ هدایت بشریت است که مباحث آن علاوه بر‌این که برای مسلمین مقدس و مفید است، برای دیگر انسان‌ها، فارغ از گرایش‌های مذهبی مختلف، قابل استفاده و ثمر بخش می‌باشد. از جمله‌ مباحث مطرح شده در قرآن کریم موضوع تعقل و تفکر است که در جامعه‌ی بشری به عنوان یکی از برجسته‌ترین ملاک‌های پذیرش علم و شناخت محسوب می‌شود که قرآن کریم هم به آن توجه وی‍‍ژه کرده و در موارد متعدد انسان را در موضوعات مختلف متوجه آن نموده است. در بسیاری از آیات قرآن کریم مشاهده می‌کنیم که پس از بیان موضوعاتی از قبیل سیر در زمین، کیفیت آفرینش آسمان و زمین، تبیین احکام شریعت و مانند آن با تعابیری از قبیل أفلا تعقلون، أفلا یتفکرون، لعلکم تذکرون و امثال این تعابیر انسان را به دقت و تأمل در این موضوعات سوق می‌دهد با توجه به اهمیت این موضوعات و تاکید قرآن بر آنها، این پ‍ژوهش قصد دارد موضوعاتی که قرآن کریم به آنها تاکید داشته و سفارش نموده که مورد تعقل قرار گیرند را احصاء و محورهای کلی و مصادیق فرعی آن را بیان و ویژگی و نتایج حاصله از تعقل در آنها را تبیین نماید. در این پژوهش با استفاده از شیوه‌ی کتابخانه‌ای ابتدا واژه‌هایی که علاوه بر تعقل با آنها نیز دعوت به تفکر صورت گرفته شناسایی شده سپس آیات مورد نظر گزینش و موضوعات مربوطه استخراج و مورد بررسی قرار گرفته و نتایج آن به شرح زیر بیان شده است :‌قرآن علاوه بر واژه‌ی عقل با تعابیری از قبیل تفقه، نُهیه، تدبر، بصیرت، ذکر، فکر، لُبّ، قلب و شعور نیز دعوت به تعقل نموده که محورهای کلی آن عبارتند از: تعقل در آیات آفاقی و انفسی، تعقل در تاریخ و آثارگذشتگان، دعوت از اهل کتاب به تعقل، تعقل در مسئله‌ی معاد، تعقل در حوزه‌ی دین و شریعت، تعقل در مثل‌های قرآنی، تعقل در نشانه‌های الهی، تعقل در مباحث مربوط به قرآن، تعقل در ویژگی‌ها، توانمندی‌ها و جایگاه پیامبر اکرم ?، تعقل در توصیه‌ها ومواعظ قرآنی و تعقل در صفات و افعال الهی.از جمله آثار تفکر در این موضوعات می‌توان به حصول علم به وجود حق و انواع تجلیات آن، علم به معاد، علم به بعثت انبیاء، بهره گیری از سنت‌های جاری الهی،‌ عبرت آموزی از تاریخ،‌ پذیرش دعوت پیامبران بر مبنای عقل، پی بردن به حقانیت قرآن و ... اشاره نمود.

قرآن کتاب زندگی و مایه‌ی هدایت بشر است. در زمینه‌ی قرآن تحقیقات زیادی صورت گرفته است که یکی از آنها بحث تناسب و انسجام آیات قرآن است. انسجام قرآن فقط مربوط به بحث سور و آیات نیست بلکه مربوط به دایره‌ی لغات نیز هست. در این پژوهش به ارتباط بین اوصاف و اسماء الهی که در فواصل آیات قرار گرفته اند با مضامین آیات در سوره‌ی بقره پرداخته شده است که در فن بدیع تناسب اطراف نام گذاری شده و از میان اقسام آن تمیکن نام دارد. در پایان هشتاد و سه آیه ی این سوره، صفت های الهی آمده است با احتساب صفات زوج، صد و بیست مورد می باشند. در ذیل هر آیه، ابتدا صفت مذکور در آیه از نظر لغوی و اصطلاحی بررسی شده سپس توضیحی کلی در مورد آیه بیان شده است و سرانجام پیوند صفت با مضمون آیه تبین شده است و همچنین در ذیل تمام آیات،نظر ابن عاشور و علامه طباطبایی مورد توجه قرار گرفته است. باید گفت بیشتر این صفات برای تاکید، تکمیل، احتراس، تشویق، تحلیل، تهدید، تثبیت قلوب، تعلیل و تذییل مفاهیم آیات آمده است که مناسبتی تام با مضمون آنها دارد و به هیچ وجه به صورت اجتهادی و اتفاقی انتخاب نشده است. پس کلمات قرآن به صورت یک شبکه منسجم و حساب شده درکنار همدیگر قرار گرفته اند.

از بارزترین مصادیق عدالت، عدالت در تکوین جهان است. برهمین اساس موحدان، عدالت را جزء صفات فعل خداوند می‌شمارند؛ به این معنا که ذات حکیم او، کل آفرینش را براساس عدالت آفریده است. بررسی مستندات نقلی نظریه عدل الهی استاد مطهری هدف این پژوهش می‌باشد، مراد از بررسی مسائل موضوع یاد شده، حل تعارضات ظاهری میان مستندات نقلی معتبر شیعه و تطابق آن با مباحث عقلی و اعتقادی مربوطه است که در این تحقیق به دنبال آن بوده‌ایم؛ استاد مطهری به‌دلیل بینش شیعی و صدرایی، در مسأله تبعیضها، وجود تفاوت تکوینی در میان مخلوقات خداوند را از لوازم لاینفک قوانینی می‌داند که تغییر یا جدایی آنها از جهان ممکن نیست. و در مسأله شرور، آشکار می‌کند که وجود از ذات باری تعالی تا آخرین مرحله ای که امکان وقوع دارد سریان پیدا می‌کند، بنابراین وجود این مرتبه از هستی( عالم طبیعت) و شرور حاصل از آن اجتناب ناپذیر است. ایشان در مسأله قضا و قدر و جبر و اختیار نیز تقدیر الهی را به معنای قانون و سنت داشتن جهان می‌داند؛ پس همانگونه که هیچ حادثه طبیعی بدون علت طبیعی رخ نمی‌دهد، افعال اختیاری انسانها نیز بدون اراده انسان صورت نمی‌پذیرد.

یکی از رویکردهای راه یافته به برخی از مجامع علمی، نگاه انسان انگارانه به خداوند است. این نگاه، در شناخت ذات، اوصاف و افعال الهی از نوع شناخت بدست آمده از انسان بهره گرفته است. این رویکرد در کلمات أئمه شیعه و متکلمان به نقد کشیده شده است. حضرت علی ? یکی از پیشگامان نقد این رویکرد و ارائه دهنده مبانی و روش صحیح دست یابی به شناخت صحیح از خداوند در همه حوزه هاست. دیدگاه حضرت با توصیف و تحلیل خطبه های نهج البلاغه قابل دستیابی است.حضرت با نقد سنخیت میان خالق و مخلوق، عدم احاطه محدود بر نامحدود، بیان مراتب توحید ذاتی و ضعف قوای ادراکی به نقد این نگاه در حوزه ذات می‌پردازد. ایشان با نفی صفات و تعبیری دانستن اسماء و صفات الهی و ارائه معنای سلبی از صفات ، دیدگاه انسان وارانه در حوزه اسماء و صفات را نقد می‌نماید. با نفی مطلق نیاز خداوند، احتیاج به هر گونه تفکر، چاره اندیشی، الگوبرداری، وجود ماده ازلی برای خلقت به نقد دیدگاه انسان وارانه در افعال الهی می‌پردازد.